ALÜMİNYUM PROFİL İMALATINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSKLERİ
Türkiye de konuşlanmış olan alüminyum profil fabrikalarının çoğunluğu İstanbul Şekerpınar bölgesinde bulunmaktadır. Bu üretim sürecinde ekstrüzyon alüminyum profil üretimi ve eloksal alüminyum profil yüzey kaplama safhaları vardır. Ekstrüzyonda yüksek basınç ve ısı ile belli bir sıcaklığa gelmiş olan alüminyum materyali bir kalıptan geçmeye zorlanır ve şekillenerek çıkar.
Bilahare alüminyum yüzeyine polisaj işleminden sonra eloksal havuzlarında malzeme yüzeyi önce yağ alma ve asit banyolarından geçirilerek yüzey temizlenir . Daha sonra sülfirik asit bulunan banyolarda düşük voltajlı doğru akım verilerek alüminyum yüzeyinde porlar açılır. Bu porlar içine kobalt sülfat ve kalay sülfat banyolarına sokularak porlar kimyasal ile doldurularak alüminyum yüzeyinde renkler elde edilir. Alüminyum yüzeyindeki bu kimyasal dolu porlar sıcak su ihtiva eden kimyasal banyoda kapatılarak sert ve dayanıklı bir alüminyum profil yüzeyi elde edilir. Dolayısı ile ciddi bir kimyasal madde maruziyeti oluşur . İstanbul Şekerpınar bölgesinde sadece eloksal kaplama tesisi bulunan bir çok tesis bulunmaktadır. İstanbul Şekerpınar daki pazı alüminyum profil fabrikaları hem profil imalatını hemde eloksal kaplama , kalıphane, ısıl işlem,Elektrostatik toz boya tesisi Isıl işlem gibi bir çok bölümü içinde barındıran entegre tesislerdir.
Alüminyum imalatında meslek hastalıkları kapsamında iş sağlığı ve güvenliği açısından bazı tehlikeler oluşur .
a) İş Sağlığı ve güvenliği açısından Pnomokonyoz tehlikeleri:
Çeşitli metal tozlarının(alüminyum)ve kimyasal madde buharlarının solunum yolu ile yaptığı hastalıklar(alüminoz) ve zamanla KOAH oluışur buda iş sağlığı ve güvenliği açısından meslek hastalıkları açısından önde gelen hastalıklardandır.
b) İş Sağlığı ve güvenliği açısından gürültü tehlikeleri :
Sürecin ekstrüzyon aşamasında press motorlarının çıkardığı ve genellikle 75-80 dB şiddeti üzerinde kararlı gürültü ve testerelerin ürettiği kararsız gürültü (85-90 dB) vardır
c) İş Sağlığı ve güvenliği açısından kas iskelet sistemi tehlikeleri :
Mekanik travma kapsamında düşünülen itme-kaldırma ve öne eğilme yanında vibrasyonlu aletlerin tehlike ve riskleri mevcuttur .
İş sağlığı ve güvenliği açısından fikir vermesi açısından aşağıdaki olaylar karşılaştırılabilir . İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabriklarda çoğunlukla 3 vardiya sistemi ile çalışma yapılmasından dolayı
aşağıdaki oranlar Türkiye ortalamasının üzerinde dir.
…………….... Olay sayısı Ölü sayısı Yaralı sayısı
Trafik kazası 1.228.928 3.835 238.074
İş kazası 69.227 1.700 2.093
Meslek hastalığı 697 10 123
Alüminyum profil üretiminde riskleri iş yerine bağlı riskler , çalışana bağlı riskler ve işverene bağlı riskler olarak değerlendirebiliriz .
a)İ İş Sağlığı ve güvenliği açısından iş yerine bağlı riskler :
Bunlar genellikle fiziki riskler kapsamında düşünülebilir.Kötü dizayn edilmiş mekanda gereksiz efor sarf edilir.İşyeri yeni kurulurken yahut kapasite artırımına gidilirken insan-makine etkileşimi önemsenmediği veya profosyonel destek alınmadığı için verimli çalışma ortamı gerçekleşmeyebilir. İş Sağlığı ve Güvenliği genel müdürlüğü tarafından İstanbul Şekerpınar bölgesinde bu tip pilot çalışmaların yapılması için pilot bölge seçilmesi uygun olacaktır.
Bu şekilde 10 yıl içinde bir çok fabrika yeni yer arayışına girebilir . Kartal Maltepe bölgesindeki bir çok alüminyum ekstrüzyon fabrikası bu sebepler ve şehirleşmenin bu bölgede olması sebebi ile İstanbul Şekerpınar bölgesine taşınmıştır.
İşe uygun iş akımının planlanmaması ,
Özellikle billetler ile ektrüzyon hattı arasındaki geçişler iyi planlanmamakta ve çoğu işletmede billetler üretim hattı ve çalışanların arasında taşınmaktadır . Çalışanlara forklift çarpması ,billetleri düşmesi sonucu ezilme ve yaralanmalar olabilmektedir .Çalışanlar (2)tona yakın sepetleri itip çekmekte ve aşırı efor harcamaktadır . Bu olaylarda iş sağlığı ve güvenliği açısından tüm fabrikalarda yaşanabilecek türden meslek hastalıklarıdır. İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrika arazilerinin de değer kazanması ve fabrika yapım birim maliyetlerinin artması sebebi ile geniş ürün akışının olduğu fabrikalar artık inşa edilmekte zorlanılmaktadır.
Ara stok ve stok alanlarının uygun olmayışı , aşırı istifleme başka iş sağlığı ve güvenliğindeki tehlike ve risk alanlarıdır.bakınız : İstanbul Şekerpınar fabrikaları yerleşim alanları .
Ekstüzyon yolu ile üretim sıcak bir imalattır .Özellikle yaz aylarında termal konfor şartlarının daha ağırlaşması ile verimde %30 a varan düşmeler yaşanabilir . İstanbul Şekerpınar bölgesinin bağıl nem oranı yüksek bir bölge olması da iş sağlığı ve güvenliğini sıcak çarpmasına neden olabilecek etkenler arasındadır.
Ekstrüzyon Pres motorlarının devamlı gürültü (75-80dB ), testerelerin aralıklı gürültü (85-90dB) üzerinde yarattıkları düşünülürse iş sağlığı ve güvenliği yönünden Kişisel koruyucuların - KKD lerin kullanılması ve sıkı takibi çok önemlidir . İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrikaların tavanlarının yüksek olması gürültü dağılımın yutulmasında fayda sağlayan etkenlerdendir.
İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrikaların yeni olması ve ileri teknoloji inşaat tekniklerin kullanılması da iş sağlığı ve güvenliğini müspet etki eden sebeplerdendir. Çalışma zemini ve çevresinin temiz-düzenli olması çalışanın psikolojisi ve özenli çalışması üzerinde olumlu tesir etmektedir .Aksi durumlar dikkat dağınıklığı , düşme ve yaralanmaya zemin hazırlar.
b) İş Sağlığı ve güvenliği açısından çalışana bağlı riskler :
Bunlar genellikle güvensiz hareketler kapsamındadır ve iş sağlığı ve güvenliği açısından eğitim özellikle çok önem kazanır . İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrikaların sık denetlenmesinden dolayı bu bölgede eğitimlerin ve içeriklerinin tam olmasına firmalar özen göstermektedirler.
Isıl işlemlerin sıklığı nedeni ile yanık tipi yaralanmalar ,kesici yaralanmalara maruz kalma ihtimali artmıştır .Bu nedenlerle ısıya ve kesici etkenlere mukavim eldivenler , kol koruyucuları kullanılmalıdır .Bu meyanda düşen malzemelerin yarattığı yaralanmalar için çelik burunlu iş ayakkabıları çok önemlidir ve kullanımı sağlanmalıdır .Ağır malzemelerin kaldırılmasında (ekstrüzyon kalıpları,profiller vs) eğilme yerine dizden güç alan biyomekanik yöntemler içselleştirilmelidir (Eğitim şart) İş sağlığı ve güvenliğinin eğitim baş aktörlerindendir. İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrikalar da yeni teşkil edilmiş olduklarından bir çoğunda Vinç sistemleri mevcut olup fabrika içi taşımaların makine ile yapılmakta olması iş sağlığı ve güvenliği açısından sorunun kök sebebe dayalı çözümüne iyi bir örnek teşkil etmektedir.
Makine koruyucu donanımlarının çalışan tarafından (işini yavaşlattığı kanısı ile )devreden çıkarılması önlenmeli ve kendilerine eğitim verilmelidir. İstanbul Şekerpınar bölgesindeki bir çok üretim tesisinde çok dramatik kaza ve ölümlü olayların bu tip sorumsuz davranışlara bağlı olarak gerçekleştiği unutulmamalıdır.
Üst düzey yöneticilerin formenlerle yakın çalışmaları çalışanların güvenlik ve sağlık kurallarını daha ciddiye almalarına yardımcı olur . İstanbul Şekerpınar bölgesindeki fabrikaların büyük ölçekli olması sebebi ile çoğunlukla fabrika sahipleri ve üst düzey yöneticiler iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmamaktadırlar. İş sağlığı ve güvenliği kuralları , önemi ve gelişmeler hakkında çalışanlar çoğunlukla yöneticilerden daha fazla bilgi sahibi olmaktadırlar. En başta yöneticilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine özellikle İstanbul Şekerpınar bölgesinden başlayarak önem verilmesi iş sağlığı ve güvenliğinin gelişmesine büyük etki edecektir.
Dr Kemal Keki
Genel Cerrah
İşyeri Hekimi